ابلیس تنزیلی در نگاه تأویلی

نقش تفسیر تنزیلی در پیشرفت

تمایل به پیشرفت و شکوفاساختن ظرفیت‎های فردی و اجتماعی در انسان امری تردیدناپذیر است. قرآن که پاسخ به نیازهای انسان است، به این خواست فطری پاسخ گفته است. تفسیر تنزیلی حکیمانگیِ تأمین راه‌های پیشرفت را با نگاهی فرایندی و نظام‌واره‌ای کشف و بر جوامع غیرمعاصر نزول تطبیق می‌کند. الزامات تفسیرنگاریِ تنزیلیِ پیشرفت‌نگر عبارت‏اند از: بینش سیستمی به موضوعات قرآن و انسجام درونی آیات، سوره‌ها و مجموعة منظم ن...

دستور تأویلی

همانندی تأویل‌های منشوری عطار از هبوط آدم و سقوط ابلیس

نویسندگان و شاعران عارف‌مسلک در مواجهه با قرآن و حدیث، نگاهی تأویلی داشته‌‌اند؛ برای نمونه، از نگاه عطار، آدم با بندگی خود مایۀ زینت هستی می‌شود و ابلیس مظهر قهر الهی. ازاین‌رو، یکی از موضوعات برجسته در آثار او تأویل‌هایی است که در خصوص «آفرینش آدم و هبوط او از بهشت» و «تمرد ابلیس و سقوطش از مقامی ارجمند» ارائه کرده است. در این پژوهش بر آن هستیم که بر پایۀ نظریۀ هرمنوتیک (hermeneutic) و با روش ...

ابلیس در جهان‌بینی عطار

در ادبیات ملل اسلامی درباره ابلیس و طرد یا دفاع از او، به تلویح و تصریح، سخنان بسیار زیادی گفته شده است. برخی از عارفان نامی ایران، در خصوص اهمیّت بنیادین این شخصیت مهم قرآنی، حقایق زیادی را در آثارشان آشکار کرده‌اند. عطّار، یکی از برجستگان بادیه‌ سلوک، در باب تمرّد و تقرّب ابلیس در مقابل درگاه حضرت عزّت، نظریاتی متناقض در آثارش بیان کرده است؛ وی گاهی ابلیس را ابزار خداوند دانسته که همه‌ اعمال او بر...

مولانا و ابلیس امیدوار

ناامیدی از بخشایش خداوندی از بنیانیترین ویژگی­‌های شخصیت ابلیس است که از دیرباز بر آن انگشت گذاشته‌­اند. در مثنوی و غزلیات شمس ابلیس همان شخصیت رانده، لعین و ناامید است، اما مولانا در لحظه­‌هایی ویژه سرور مهجوران را در چشم­انداز امید جای می‌دهد و داستان آفرینش را از زاویه‌­ای دیگر می‌­نگرد. این چشم­انداز با سنت دفاع از ابلیس در فرهنگ عرفانی ما پیوند می‌­گیرد؛ سنتی که خود خلاف­آمد رویکرد سنت عرف...

تبیین دیدگاه تمثیلی علامه طباطبایی پیرامون ابلیس

هدف: این پژوهش با هدف تبیین نگاه تمثیلی علامه طباطبایی پیرامون داستان ابلیس صورت گرفته است. روش: تحقیق حاضر به روش تحلیل عقلی و نقلی مموضوع پژوهش را بررسی کرده است. یافته‌ها: علامه با پذیرش وجود تمثیل در زبان قرآن، فهم حقایق موجود در بعضی آیات را منوط به بیان تمثیلی دانسته و با سه دلیل «سیاق متن قرآن، دلیل عقلی و دلیل روایی»، تمثیلی بودن داستان ابلیس را اثبات کرده‌اند. از نظر ایشان، اگرچه داستا...